Γονείς και εκπαιδευτικοί
Παράλληλα με τους μαθητές ανησυχούν και οι γονείς βιώνοντας και εκείνοι το ζήτημα της μετάβασης με το δικό τους τρόπο. Ανησυχία και αγωνία για το νέο περιβάλλον, τους καθηγητές, τους βαθμούς, τις συνθήκες, τις καταλήψεις, τις επιρροές από παιδιά άλλων σχολείων, από την εφηβεία που πιθανόν έχει αρχίσει από το δημοτικό και συνεχίζει ακάθεκτη στο γυμνάσιο. Οι γονείς που ήδη έχουν σχετικές εμπειρίες από τα μεγαλύτερα παιδιά τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν το ζήτημα με μεγαλύτερη ψυχραιμία. Ωστόσο δεν είναι βέβαιο ότι θα αξιοποιήσουν την εμπειρία τους στην περίπτωση των μικρότερων παιδιών τους, ειδικά όταν αυτή η εμπειρία δεν έχει εμπλουτιστεί με στοχασμό και κριτική προσέγγιση από την πλευρά τους. Στην προκειμένη περίπτωση θα πρέπει να ξαναεπισκεφτούν και να εξετάσουν ενέργειες και δράσεις τους σε γεγονότα και καταστάσεις που αφορούσαν τα μεγαλύτερα παιδιά με κριτικό πνεύμα και υπό το πρίσμα της όποιας αντικειμενικότητας μπορεί να προσφέρει η απόσταση από τα γεγονότα του παρελθόντος. Σημαντικός παράγοντας που θα πρέπει επίσης να ληφθεί σοβαρά υπόψιν κατά την εξέταση των παρελθόντων ενεργειών τους θα πρέπει να είναι τα αποτελέσματα που αυτές είχαν στην υποστήριξη του παιδιού για την ομαλή προσαρμογή του στο νέο περιβάλλον.
Μια τρίτη ομάδα που εμπλέκεται άμεσα με το ζήτημα της μετάβασης είναι η ομάδα των εκπαιδευτικών, δάσκαλοι της έκτης τάξης και καθηγητές της πρώτης γυμνασίου. Οι δάσκαλοι της έκτης τάξης αισθάνονται ότι έχουν αυξημένες ευθύνες για την ομαλή προσαρμογή των μαθητών τους στο γυμνάσιο και φροντίζουν με διάφορους τρόπους να την εξασφαλίσουν. Προετοιμάζουν τους μαθητές τους συναισθηματικά και γνωστικά μέσα από τη διδασκαλία, οργανώνουν την αξιολόγηση των μαθητών με μεθόδους που επικρατούν στο γυμνάσιο, γίνονται αυστηρότεροι κατά την αντιμετώπιση θεμάτων πειθαρχίας και συνέπειας των μαθητών τους. Οι καθηγητές της πρώτης γυμνασίου προσπαθούν να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στις δυο βαθμίδες δίνοντας κάποιο χρόνο προσαρμογής στους μαθητές. Συνήθως ο χρόνος αυτός είναι πολύ μικρός δεδομένου ότι η διδακτική ύλη πιέζει και οι απαιτήσεις των διαφορετικών διδακτικών αντικειμένων (17!) που στριμώχνονται στα 40λεπτα μαθήματα αυξάνονται όσο προχωρά η σχολική χρονιά. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η συναισθηματική ενδυνάμωση των μαθητών της πρώτης παραμερίζει γρήγορα για να δώσει τη θέση της στην 'παράδοση' και την 'εξέταση'.
Συνέπειες
Είναι βέβαιο ότι η μετάβαση δεν απασχολεί και δεν επηρεάζει όλα τα παιδιά των παραπάνω ηλικιών και σίγουρα όχι με τον ίδιο τρόπο. Η μετάβαση είναι μια ακόμη αλλαγή στη ζωή τους. Παρόμοιες αλλαγές βίωσαν όταν πρωτοπήγαν στο νηπιαγωγείο και αργότερα στο δημοτικό σχολείο, κάθε αλλαγή με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Εξάλλου ο επιτυχημένος χειρισμός των αλλαγών είναι κυρίως προσωπική υπόθεση ακόμη και σε μικρή ηλικία. Ωστόσο τα μεγαλύτερα άτομα που έχουν γνώση και κατέχουν σημαντική θέση στη ζωή του παιδιού (γονείς και εκπαιδευτικοί) μπορούν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση ευνοϊκών συνθηκών για τις αλλαγές (Vygotsky, 1978).
Η έρευνα έχει δείξει ότι αρκετές φορές τα παιδιά τα απασχολούν απλά πράγματα, όπως, για παράδειγμα, πού βρίσκονται οι διάφοροι χώροι στο κτήριο ή το μέγεθος του κτηρίου. Φοβούνται μήπως χαθούν. Άλλες φορές τα προβληματίζει η επαφή με τα παιδιά άλλων σχολείων που θα είναι συμμαθητές τους αλλά και με τα μεγαλύτερα παιδιά του γυμνασίου. Φοβούνται επιθέσεις και κακομεταχειρίσεις. Ο τρόπος διδασκαλίας των καθηγητών, η νέα κλίμακα αξιολόγησης (0-20), οι ωριαίες απουσίες και μια σειρά άλλα πρακτικά αλλά όχι λιγότερο ουσιαστικά ζητήματα απασχολούν επίσης τους δωδεκαετείς μαθητές.
Αποτελέσματα των δυσκολιών προσαρμογής στο νέο περιβάλλον διαπιστώνονται στην επίδοση ορισμένων μαθητών και στη βαθμολογία τους ειδικά στα πρώτα τεστς και στο πρώτο τρίμηνο. Η έρευνα έχει δείξει ότι συχνά υπάρχει πτώση στην επίδοση και στα αποτελέσματα ενός μαθητή που βιώνει δυσκολίες προσαρμογής στο γυμνάσιο.
Ένας μαθητής που στο δημοτικό αξιολογείτο με μέσο όρο βαθμολογίας 9 δεν είναι βέβαιο πώς θα αξιολογείται με μέσο όρο 18 στο γυμνάσιο. Οι κατά περίπτωση δυσκολίες που ορισμένοι μαθητές παρουσίαζαν στη μάθηση ορισμένων διδακτικών αντικειμένων στο δημοτικό συνήθως αυξάνονται στο γυμνάσιο. Το γεγονός αυτό δεν αποδίδεται μόνο στην αύξηση των απαιτήσεων του γνωστικού περιεχομένου των συγκεκριμένων διδακτικών αντικειμένων αλλά και στην επίδραση άλλων παραγόντων. Από την άλλη η πτώση στις επιδόσεις και τα αποτελέσματα μπορεί να είναι προσωρινή ή μόνιμη.
 |  |
Η εκπαιδευτική έρευνα
Το θέμα της μετάβασης από το δημοτικό στο γυμνάσιο έχει απασχολήσει και εξακολουθεί να απασχολεί την εκπαιδευτική έρευνα.
Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές η μετάβαση περιλαμβάνει τέσσερις φάσεις: προετοιμασία, μεταφορά, επαγωγή, ενσωμάτωση (Galton, Gray & Ruddock, 2000).
Η προετοιμασία αρχίζει νωρίς, όταν ο μαθητής είναι στο δημοτικό σχολείο, και περιλαμβάνει μια σειρά από δράσεις που αφορούν στο συναισθηματικό και το γνωστικό τομέα. Μέσα από αυτές ο μαθητής αναπτύσσει γνώσεις και δεξιότητες που τον χαρακτηρίζουν ως προσωπικότητα και ως μέλος κοινωνικών ομάδων. Η μεταφορά από το μαθητή αυτών των χαρακτηριστικών και των δυνατοτήτων στο γυμνάσιο τον βοηθά να γεφυρώσει σε μια δεύτερη φάση τη μια βαθμίδα με την άλλη. Η επαγωγή είναι μια καθημερινή διαδικασία χρησιμοποίησης και εξέλιξης των γνώσεων και των μηχανισμών που έχουν αποκτηθεί κατά την προετοιμασία και έχουν μεταφερθεί από το δημοτικό στο γυμνάσιο. Η διαδικασία αυτή θα οδηγήσει στην ενσωμάτωση, την τελική φάση, στο τέλος της οποίας ο μαθητής αισθάνεται ασφαλής και σίγουρος για το νέο του ρόλο ως μαθητής του γυμνασίου.
Η διάρκεια της κάθε φάσης μπορεί να είναι διαφορετική για τον κάθε μαθητή. Συμπερασματικά, η καλή προετοιμασία φαίνεται ότι μειώνει τους χρόνους των άλλων φάσεων, οπότε και η ενσωμάτωση έρχεται γρήγορα, φυσικά κι αβίαστα.
Τα ειδικότερα ζητήματα της μετάβασης αφορούν πέντε περιοχές.
- Η εγγραφή στο γυμνάσιο γίνεται αυτόματα. Ο διευθυντής του σχολείου στέλνει το απολυτήριο του κάθε μαθητή στο γυμνάσιο που υποδεικνύει η αρμόδια Διεύθυνση δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (http://www.ypepth.gr/el_ec_category77.htm) . Σε περίπτωση που ο μαθητής κληρωθεί μετά από αίτηση του γονέα σε πειραματικό γυμνάσιο, διενεργείται μετεγγραφή του μαθητή στο πειραματικό από το γυμνάσιο στο οποίο είχε εγγραφεί αυτόματα. Το ίδιο ισχύει και σε κάθε άλλη περίπτωση. Η φοίτηση στο γυμνάσιο, όπως και στο δημοτικό, είναι βάσει νόμου υποχρεωτική.
- Το αναλυτικό πρόγραμμα του γυμνασίου είναι αναρτημένο στον κόμβο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (http://www.pi-schools.gr/programs/depps/). Στον ίδιο κόμβο είναι αναρτημένα και τα σχετικά διδακτικά εγχειρίδια για όλα τα διδακτικά αντικείμενα (μαθήματα) του γυμνασίου (http://www.pi-schools.gr/gymnasio/). Αυτά ακολουθούνται από όλα τα δημόσια και ιδιωτικά γυμνάσια της χώρας. Τα αναλυτικά προγράμματα του γυμνασίου αποτελούν συνέχεια των προγραμμάτων του δημοτικού για όσα μαθήματα διδάσκονται και στις δυο βαθμίδες. Καινούρια διδακτικά αντικείμενα συναντώνται στο γυμνάσιο. Για παράδειγμα, υπάρχουν τέσσερα διαφορετικά μαθήματα για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας εκ των οποίων δύο αφορούν τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, στο πρωτότυπο και σε μετάφραση.
Η ορολογία για αντικείμενα όπως η βιολογία, η γεωγραφία και η ιστορία είναι σε γενικές γραμμές κοινή για το δημοτικό και το γυμνάσιο. Ωστόσο στο γυμνάσιο η διατύπωση είναι πιο πολύπλοκη για να αποδώσει επιστημονικώς ορθά το περιεχόμενο. Επιπλέον νέοι όροι εισάγονται για να προσδιοριστούν νέες έννοιες. Ακόμη και η εικόνα και το σκίτσο που συνοδεύουν και επεξηγούν έννοιες και σχέσεις μπορεί να εμπεριέχουν περισσότερες πληροφορίες και η αποκωδικοποίησή τους να είναι πιο απαιτητική. - Η διδακτική μεθοδολογία που ακολουθείται στο γυμνάσιο είναι συνήθως πιο φορμαλιστική από αυτή που υιθετείται από τους δασκάλους στο δημοτικό και ευνοεί την απομνημόνευση παρά το ότι τα νέα προγράμματα και τα εγχειρίδια υποστηρίζουν ομαδοσυνεργατικές και 'εποικοδομιστικές' πρακτικές. Ο μαθητής είναι υποχρεωμένος να απομνημονεύει πολλά και διαφορετικά στοιχεία με αμφίβολα γνωστικά αποτελέσματα. Οι κατ΄οίκον εργασίες απαιτούν πολύ χρόνο και αρκετές φορές τη βοήθεια του γονέα για να μπορούν να εκτελεστούν με επιτυχία. Τις παραμονές των διαγωνισμάτων οι οικογένειες κινούνται σε υψηλά επίπεδα άγχους με ατελείωτες ώρες προετοιμασίας και επαναλήψεων. Το παιχνίδι ανύπαρκτο τις καθημερινές, τα Σαββατοκύριακα πολύ σπάνιο. Όλ' αυτά επειδή η κατάκτηση της γνώσης στο γυμνάσιο συνδέεται συνήθως άρρηκτα με τη βαθμολογία.
Η κατάκτηση ενός υψηλού βαθμού θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα μιας διαδικασίας εξερεύνησης, απόλαυσης και κατάκτησης της γνώσης. Η εικόνα του μαθητή που ξενυχτά με μάτια κόκκινα για να μάθει απέξω και το τελευταίο κόμμα της Εισαγωγής στην Οδύσσεια για να πάρει 20 στο διαγώνισμα προκαλεί πόνο και θλίψη σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. Αντίθετα είναι μακάριο το θέαμα του μαθητή που του έχει δημιουργηθεί έντονο ενδιαφέρον να 'ζήσει' την εποχή του Ομήρου μέσα από τα διαβάσματά του και να μάθει όσο το δυνατόν περισσότερα γιατί έχει μεταφερθεί σε αυτήν νοερά μέσα από αναπαραστάσεις, επισκέψεις και εκπαιδευτικά προγράμματα στο κατάλληλο μουσείο, συζητήσεις πάνω σε σχετικές ταινίες και αρχαιολογικά ευρήματα. Αυτός ο μαθητής θα μπορεί να πάρει 20 στο μάθημα μέσα από διαδικασίες που δεν στηρίζονται μόνο στην επίδοση στο διαγώνισμα. Αυτού του είδους οι διδακτικές μεθοδολογίες και αξιολογήσεις είναι προς το παρόν ένα όραμα. - Στο δημοτικό εκτός από τον βασικό δάσκαλο της τάξης διδάσκουν οι τρεις εκπαιδευτικοί ειδικοτήτων (Αγγλικής γλώσσας, Μουσικής, Φυσικής Αγωγής) και πιθανόν συμπληρώνει το ωράριό του με ένα δίωρο μάθημα, συνήθως Θρησκευτικά, κάποιος άλλος δάσκαλος. Στο γυμνάσιο ο αριθμός αυτός διπλασιάζεται ή τριπλασιάζεται στη χειρότερη περίπτωση. Πολλοί καθηγητές, πολλές παιδαγωγικές προσεγγίσεις. Αλλά και θεσμικά επιβάλλονται ποινές αυστηρές στους μαθητές που παραβιάζουν τους κανονισμούς λειτουργίας του σχολείου, η αποτελεσματικότητα των οποίων αμφισβητείται όχι μόνο επιστημονικά αλλά και πρακτικά.
- Ο μαθητής στο γυμνάσιο καλείται να παίξει νέους κοινωνικούς ρόλους στην τάξη, στην αυλή, στο κενό, στην ομάδα εργασίας, στην καθημερινή του ζωή. Η πορεία προς τη μάθηση είναι πιο προσωπική και μοναχική από ό,τι στο δημοτικό. Ο ανταγωνισμός πιο ισχυρός και οι πιέσεις από τους ενήλικες, γονείς και καθηγητές, αυξημένες. Οι προσωπικές αναζητήσεις που συνοδεύουν την εφηβεία μαζί με τις υπαρξιακές, η αμφισβήτηση του αλάθητου των ενηλίκων και η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και στάσης απέναντι σε ζητήματα οικογενειακά, κοινωνικά αλλά και πολιτικά βαίνουν παράλληλα με τις πολλαπλές υποχρεώσεις του όγκου των μαθημάτων, πρωινών και απογευματινών.
